UPADEK SENIORA

Upadki u seniorów – jak im zapobiegać?

Upadki są szóstą przyczyną śmiertelności wśród osób starszych, a także główną przyczyną śmierci spowodowanej nieszczęśliwymi wypadkami. Jak podaje szwedzki Instytut ds. Zdrowia Narodowego w następstwie upadków każdego dnia umierają w tym kraju więcej niż trzy osoby w wieku powyżej 65 roku. To dwa razy więcej niż na skutek wypadków drogowych! W Polsce, według danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego ? Państwowego Zakładu Higieny, w 2014 r. z tego powodu zmarło 4718 osób.Co roku w Polsce upada ponad milion seniorów. To jedna z najczęstszych przyczyn hospitalizacji, a u osób powyżej 65 lat najczęstsza przyczyna śmiertelności.

Po 65. roku życia upadek statystycznie przydarza się co dziesiątej osobie, natomiast po ukończeniu 90 lat, ryzyko upadku wynosi już blisko 35 proc.

– Konsekwencją upadku są różnego rodzaju urazy, które kończą się hospitalizacją. Najniebezpieczniejsze są złamania szyjki kości udowej, które bardzo często kończą się zgonem pacjenta ? podkreśla dr Przemysław Rzodkiewicz, kierownik Zakładu Gerontologii, Zdrowia Publicznego i Dydaktyki Narodowego Instytutu Geriatrii, Rehabilitacji i Reumatologii (NIGRiR).

Konsekwencje upadków to m.in.: stłuczenia, złamania, urazowe uszkodzenia mózgu i strach przed kolejnym upadkiem.

Po złamaniu kości udowej:

10 proc. pacjentów umiera 2 miesiące po urazie
Od 14 do 36 proc. umiera w ciągu roku po wypadku.

– Upadki związane są z czynnikami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Czynniki wewnętrzne to wszelkiego rodzaju choroby, problemy zdrowotne pacjenta. Czynniki zewnętrzne to różne przedmioty, które mogą spowodować zachwianie równowagi, utratę równowagi i w konsekwencji upadek – mówi dr Teresa Sadura-Sieklucka, fizjoterapeutka z NIGRiR.

Jak zapobiegać upadkom?

– Pięć razy w tygodniu powinien pacjent wykonywać różnego rodzaju ćwiczenia, schodząc z jakiegoś wyższego przedmiotu na niższy. Na przykład może być to materac. Senior może także sięgać po różne przedmioty, w ten sposób ćwiczy równowagę ? mówi dr Sadura-Sieklucka.

Zalecane są także codzienne, półgodzinne spacery i marsze z kijami nordic walking.

Oczywiście, ważne jest też odpowiednie obuwie z antypoślizgową wkładka i miękką podeszwą.

Jak urządzić mieszkanie, by było bezpieczne dla seniora?

Warto usunąć dywaniki z łazienki i kuchni, gdyż seniorzy często potykają się o nie i przewracają.

– Ważne jest też, żeby kable były schowane, najlepiej w listwach przypodłogowych, żeby nie przeszkadzały, nie zagrażały pacjentowi ? mówi dr Sadura-Sieklucka. – Niezmiernie istotne jest również oświetlenie. Musi być ono dużo mocniejsze niż dla osoby w wieku do 65. roku życia.

Przyjmuje się, że seniorzy potrzebują czterokrotnie silniejsze światło, by komfort widzenia był taki sam.

Jeśli chodzi o łazienkę, to najlepiej byłoby, żeby był w niej prysznic z uchwytem, bez progu.

Prof. Targowski podkreśla, że w takim przypadku potrzebna jest praca geriatry lub psychologa i bliskich, aby taką osobę po upadku na nowo zaktywizować, żeby nie bała się podejmowania tej aktywności fizycznej w zakresie dostosowanym do jej możliwości.

Według różnych doniesień, upadki dotyczą od 25 do 40 proc. osób w wieku 65 lat i więcej. Wśród osób po 80 roku życia przynajmniej raz w roku upadł co drugi senior. Spośród osób, które już raz upadły, 12- 40 proc. będzie mieć podobny wypadek po raz drugi i to oni są najbardziej narażeni na urazy, a w konsekwencji pogorszenie sprawności oraz utratę samodzielności.

Dodatkowo, u ok. 20 proc. pacjentów po upadku pojawia się tzw. zespół powypadkowy, czyli lęk przed następnym wypadkiem.

– Zaczyna się błędne koło ? podkreśla Przemysław Rzodkiewicz, Kierownik Zakładu Gerontologii, Zdrowia Publicznego i Dydaktyki Narodowego Instytutu Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji. ? Część osób w starszym wieku po upadku zaczyna się obawiać tego, że znów się przewróci, dlatego ogranicza swoją aktywność fizyczną, a to pogarsza stan mięśni i stawów, przez co ryzyko upadku się zwiększa.

Upadki częściej zdarzają się u starszych kobiet w porównaniu z mężczyznami w tym samym wieku. To zmienia się powyżej 85 roku życia. W tej kategorii wiekowej różnica częstości upadków między kobietami i mężczyznami jest już niewielka.

W polskiej populacji wśród ludzi w wieku 80-84 lata częstość upadków wynosi ok. 30 proc., po 90. roku życia ok. 36 proc. Nieco wyższy odsetek, 40 proc. upadających, odnotowano wśród osób w wieku 85 lat i więcej (badania szwedzkie).

Zawroty głowy, wolniejsze odruchy

Przyczyny upadków dzieli się na:

wewnętrzne (wynikają ze stanu zdrowia, związane są m.in.: z pogorszeniem kontroli postawy, częstszymi zawrotami głowy, spowolnieniem odruchów obronnych, takich jak np. przyjęcie ochronnego ułożenia ciała, zmniejszeniem siły i masy mięśni)
zewnętrzne (wynikające z otoczenia, np. źle dobrane buty, zawijające się dywaniki, złe oświetlenie, zbyt strome schody, śliska podłoga).

Na to, że seniorzy częściej doświadczają upadków, wpływają m.in. problemy z chodzeniem, pojawiające się u wielu seniorów. Starsze osoby chodzą niepewnym, drobnym krokiem bez odrywania podeszwy od podłoża. To powoduje, że łatwiej potykają się o dywanik czy próg.

– Do upadków może dochodzić także z powodu pogorszenia wzroku. Seniorzy gorzej widzą przeszkody w ciemności, mają zawężone pole widzenia, ale także większą wrażliwość na połysk. Z wiekiem pogarsza się także ostrość wzroku, dlatego osoby starsze potrzebują kilka razy więcej światła, by dostrzec przeszkodę ? mówi Rzodkiewicz. ? Trudniej im także ocenić odległości między przeszkodami, dlatego częściej się potykają, co może spowodować upadek.

Ekspert podkreśla, że osoby starsze mogą mieć spadki ciśnienia krwi związane ze zmianą pozycji.

– Gwałtowne niedociśnienie podczas dynamicznej zmiany pozycji ciała np.: w czasie wstawania, może wyzwalać u seniora zawroty głowy i w efekcie powodować upadek ? mówi Rzodkiewicz.

Upadają w czasie chodzenia, wstawania, siadania

Z badań wynika, że 2/3 upadków nastąpiło w trakcie chodzenia, ponad 27 proc. wstawania lub siadania, jedna piąta podczas wykonywania zwykłych czynności. Najczęstszymi bezpośrednimi przyczynami upadków seniorów są poślizgnięcie się, pośpiech i przyczyny środowiskowe (np. nierówny chodnik).

W ok. 10-15 proc. upadków dochodzi do urazu. Połowę stanowią złamania, a inne to: urazy głowy czy obrażenia tkanek miękkich (np. stłuczenia).

Poważne złamania kości udowej

Najpoważniejsze są złamania bliższego końca kości udowej. Dochodzi do nich w ok. 2 proc. przypadków, ale konsekwencje są bardzo poważne. 90 proc. złamań tego typu jest następstwem upadków. Niemal każdy taki uraz wymaga hospitalizacji i często operacji. Od 14 do 36 proc. osób, u których doszło do złamania końca kości udowej, umiera w ciągu pierwszego roku po urazie. Ponad połowa nie odzyskuje już dawnej sprawności.

Ok. 5 proc. upadków zdarza się w trakcie wykonywania takich czynności jak wchodzenie na drabinę lub stołek. Co ważne, do upadków najczęściej dochodzi w domu i jego najbliższej okolicy.

Konsekwencje upadków:

stłuczenia,
złamania (niebezpieczne są zwłaszcza złamania miednicy czy kości udowej),
pogorszenie jakości życia,
strach przed kolejnym upadkiem,
urazowe uszkodzenie mózgu.

Upadek niesie wiele poważnych konsekwencji zdrowotnych, m.in. ograniczenie aktywności fizycznej i społecznej, co może się wiązać z depresją i ograniczeniem kontaktów z innymi ludźmi.

Długotrwała rekonwalescencja zwykle wiąże się z unieruchomieniem w łóżku. Może to powodować poważne powikłania, takie jak: zakrzepica żył głębokich, odwodnienie, zapalenie płuc i inne infekcje, odleżyny czy przykurcze w stawach. Tego rodzaju problemy powodują, że chory staje się zależny od otoczenia. Pojawiają się stany lękowe czy nawet depresja.

Upadek u seniora sprawia, że często wymaga on pomocy osób trzecich. Po 2 latach od upadku 20-60 proc. osób starszych nadal potrzebuje pomocy osób trzecich.

Źródła:

Raport PolSenior, ?Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce? pod redakcją Małgorzaty Mossakowskiej, Andrzeja Więcka i Piotra Błędowskiego. Termedia, Poznań, 2012 r., Cześć II., rozdział 15, ?Upadki i ich następstwa w populacji starszych osób w Polsce. Złamania bliższego końca kości udowej i endoprotezoplastyka stawów biodrowych?. Anna Skalska, Barabara Wizner, Alicja Klich-Rączka, Karolina Piotrowicz, Tomasz Grodzicki

? Rosnący problem upadków w starzejącej się populacji. Prognoza na lata 2015-2050?, Anna Kłak, Filip Raciborski, Tomasz Targowski, Przemysław Rzodkiewicz, Jean Bousquet, Bolesław Samoliński, Bytom, 6 marca 2017

?WHO Global Report on Falls Prevention in Older Age?

?Upadki I urazy wieku geriatrycznego?, Monika Szpringer, Barbara Wybraniec-Lewicka, Grażyna Czerwiak, Maria Michalska, Jadwiga Krawczyńska, Studia Medyczne, 2008 r. s. 77-81.

? Upadki osób starszych ? przyczyny, następstwa, profilaktyka?. Anna Edbom-Kolarz , Jerzy T. Marcinkowski, Hygeia Public Health, 2011, 313-318.

Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńska (zdrowie pap pl)