PORTRET GENERACJI 50+

Naukowcy pracują nad portretem generacji 50+ w Europie

Naukowcy przygotowują regularnie portret generacji osób po 50. roku życia. – W Polsce stan zdrowia wcześnie ? bo już u osób po 45. roku życia ? pogarsza się. W porównaniu z Europą Zachodnią aktywność zawodowa osób 50+, zwłaszcza kobiet, jest niska. Mamy nadzieję, że jednak będą zachodzić korzystne zmiany – mówi demograf prof. SGH Agnieszka Chłoń-Domińczak.

Badanie Zdrowia, Starzenia się Populacji i Procesów Emerytalnych ?SHARE: 50+ w Europie” jest badaniem panelowym przeprowadzanym regularnie wśród osób w wieku 50 lat i więcej. Aktualnie w badaniu udział biorą przedstawiciele niemal wszystkich krajów Europy, a także mieszkańcy Izraela ? łącznie osoby reprezentujące 28 krajów.

“Naszym celem jest opracowanie portretu generacji 50 plus we wszystkich krajach europejskich” – podsumowuje koordynująca udział Polski w programie demograf dr hab. Agnieszka Chłoń-Domińczak, prof. Szkoły Głównej Handlowej.

Dziesiątkom tysięcy badanych zadawane są pytania dotyczące np. ich zdrowia, sytuacji materialnej, rodzinnej, aktywności społecznej i tego, jak radzą sobie na rynku pracy i jak są z niej zadowoleni, a także jak wygląda ich proces przechodzenia na emeryturę. Dokonywane są również pomiary związane z oceną stanu zdrowia fizycznego czy psychicznego – to choćby pomiar siły uścisku dłoni czy testy pamięci.

Dotychczas Polska wzięła udział w pięciu rundach badania ?SHARE: 50+ w Europie?, realizowanych od 2006 roku do 2017 roku. Obecnie trwa analiza danych z kolejnej rundy realizowanej w 2019 i 2020 roku – tuż przed i w czasie pandemii. Badanie w trakcie pandemii odbywało się telefonicznie.

Naukowcy starają się dotrzeć co dwa lata do tych samych respondentów. “Każde badanie jest fotografią tego, co aktualnie się dzieje. A dzięki badaniom mamy serię fotografii tego, co działo się przez wiele lat. Możemy monitorować proces zmian w przebiegu życia respondentów i porównywać to, co dzieje się w poszczególnych państwach” – mówi.

I tak np. w 2015 r. ok. 20 proc. osób po pięćdziesiątce z Polski deklarowało zły stan zdrowia. A symptomy depresji zanotowano wtedy u 48 proc. kobiet i 30 proc. mężczyzn.

Proszona o komentarz w tej sprawie prof. Agnieszka Chłoń-Domińczak mówi: “Również wyniki dostępne na podstawie kolejnej rundy badania, z 2017 r. pokazują, że sytuacja nie jest najlepsza. Widać, że stan zdrowia Polaków po 45. roku życia wyraźnie się pogarsza. To bardzo wcześnie. Konieczne są aktywne działania, by wspierać postawy prozdrowotne u seniorów i monitorować ich sytuację”.

Nie najlepiej przedstawiają się też kwestie materialne. W 2015 r. ponad 20 proc. badanych z naszego kraju w badaniu SHARE deklarowało, że ledwo wiąże koniec z końcem, a ponad 60 proc. – że nie jest w stanie pozwolić sobie na nieprzewidziany wydatek (w wysokości 1100 zł).

“Z aktywnością zawodową u osób 50+ też nie jest najlepiej. Mamy niższy wiek przechodzenia na emeryturę – zwłaszcza kobiet – w stosunku do innych krajów europejskich. Wyzwaniem na najbliższe lata jest więc to, jak zachęcać osoby koło 60. roku życia, by utrzymywały swoją aktywność zawodową. Dużo jest do zrobienia” – komentuje rozmówczyni PAP.

Prof. Chłoń-Domińczak jest jednak przekonana, że w kolejnych edycjach badań prawdopodobnie sytuacja w Polsce będzie się poprawiać. “Pokolenie, które dotąd badaliśmy, ma doświadczenia z różnych momentów historii Polski. Uwarunkowania społeczno-gospodarcze były zupełnie inne niż teraz i to wszystko odbija się na sytuacji tych osób. W badaniach widzimy już jednak korzystne zmiany pokoleniowe. Widać więc tendencje do poprawy w niektórych obszarach” – mówi demograf.

I zwraca uwagę, że choćby dotąd zupełnie inna była struktura wykształcenia polskich seniorów w stosunku do seniorów w Europie Zachodniej. U osób młodszych jednak ? które dopiero teraz dobiegają do pięćdziesiątki – te różnice przestają być aż tak wyraźne. “Osoby urodzone później, które dziś osiągają wiek 50. lat, częściej mają maturę, wyższe wykształcenie. A to m.in. przekłada się na ich świadomość zdrowotną, a co za tym idzie ? również średnią długość trwania życia” – mówi.

“Badanie SHARE pozwala nam na ocenę, jak wygląda w wielu wymiarach sytuacja osób w wieku 50+ w Polsce i Europie. Dzięki temu możemy wpływać na to, by jakość życia i aktywność tych osób mogła się poprawiać poprzez odpowiednią, bazującą na faktach politykę” – podsumowuje badaczka z SGH.

Źródło: Ludwika Tomala | Nauka w Polsce | PAP

Zdjęcie: Prof. Agnieszka Chłoń-Domińczak – materiały z SGH

PODSUMOWANIE BADANIA SHARE 50+ W EUROPIE

W niniejszym rozdziale szczegółowej analizie poddano jedną z podstawowych miar jakości życia dostępnych w badaniu SHARE ? CASP-12, opartą na zestawie pytań odnoszących się do następujących sfer życia:
możliwości wpływania na swoje otoczenie (Control), samodzielnego podejmowania decyzji (Autonomy), samorealizacji (Self-realization) i czerpania przyjemności w życiu (Pleasure). Zakres wartości indeksu CASP waha się między 12 i 48, a średnie dla takich krajów jak Polska, Czechy, Niemcy czy Szwecja wynoszą odpowiednio: 35,6, 35,4, 38,8 i 39,5 punktu. Miary takie jak CASP zdają się być stosownym punktem odniesienia z punktu widzenia decyzji w sferze polityki społeczno-gospodarczej i biorąc pod uwagę dążenia do szerokiego spojrzenia na dobrostan populacji, wykraczającego poza miary sytuacji materialnej, mogą stać się ważnym wskaźnikiem odzwierciedlającym skuteczność działań skierowanych do różnych grup społecznych, a w szczególności do osób starszych.
Dane SHARE wskazują na stosunkowo duże zróżnicowanie oceny jakości życia pomiędzy krajami uczestniczącymi w badaniu, z wysokimi wartościami miary CASP notowanymi w takich krajach jak Szwecja czy Niemcy i niższym poziomem jakości życia w ocenach osób w wieku 50+ w krajach południa Europy i w Polsce. Jednym z ważniejszych wyników przeprowadzonych analiz jest to, że to nie sam proces starzenia decyduje o spadku oceny jakości życia wraz z wiekiem, ale raczej te procesy które mu towarzyszą, a w szczególności pogarszający się stan zdrowia i gorsza sytuacja materialna. Dane SHARE umożliwiają uwzględnienie szerokiego zestawu czynników wpływających na jakość życia w analizie zróżnicowania miary CASP, a jej wyniki sugerują, że takie podejście wskazuje nie tylko na brak wpływu wieku na ocenę jakości życia, ale również na bardzo istotne ograniczenie zróżnicowania wartości CASP na poziomie międzynarodowym. To z kolei prowadzi do wniosku, że szczegółowość bazy SHARE pozwala na wyizolowanie najistotniejszych czynników decydujących o ocenie jakości życia, co może być ważną podstawą do tworzenia rozwiązań w polityce społeczno-gospodarczej oraz do monitorowania postępów w realizacji jej celów.

Przejście na emeryturę — Przeczytaj także:
**EMERYTURA KOMU SIĘ CHCE**

Analizy przedstawione w niniejszym rozdziale wskazują jednoznacznie, że jednym z najważniejszych aspektów decydujących o ocenie jakości życia osób w wieku 50+ jest stan zdrowia, zarówno w jego aspekcie fizycznym, jak i psychicznym, przy czym szczególnie istotne konsekwencje dla jakości życia ma kumulacja kilku rodzajów problemów zdrowotnych. Przykładowo, w analizach wskazano, że deklaracja złego stanu zdrowia w badaniu wiąże się przeciętnie z obniżeniem miary CASP o 2,6 punktu, a zadeklarowanie
czterech lub więcej symptomów depresji ? aż o 3,7 punktu. Niezależnie od tego problemy w poruszaniu się dodatkowo obniżają wartość CASP o około 1,3 punktu, a problemy ze słuchem ? o 0,6 punktu.
Drugim ważnym aspektem decydującym o ocenie jakości życia osób w wieku 50+ jest sytuacja materialna, która w przypadku badania SHARE oceniona może być z wykorzystaniem szerokiej gamy wskaźników.

Wysokość CASP negatywnie koreluje zarówno z subiektywną oceną warunków materialnych (duże problemy w wiązaniu końca z końcem przeciętnie obniżają CASP o 1,6 punktu) oraz, niezależnie od tego, z takimi aspektami sytuacji materialnej, jak konieczność oszczędzania na ogrzewaniu (-0,9 pkt.) czy brak zasobów finansowych umożliwiających niespodziewany wydatek na poziomie progu ubóstwa (-1,7 pkt.). Jednocześnie sytuacja majątkowa wyrażona posiadaniem na własność mieszkania czy domu oraz aktywność zawodowa pozytywnie korelują z oceną jakości życia (odpowiednio +0,3 pkt. i +0,4 pkt.). Biorąc pod uwagę pozytywny wpływ pracy na ocenę jakości życia należy też wspomnieć, że w pogłębionych analizach skupionych na próbie osób pracujących stwierdzono istotne znaczenie dla oceny jakości życia różnych cech miejsca pracy, takich jak ogólna satysfakcja z pracy (+0,9 pkt.) i stabilność zatrudnienia (+0,8 pkt.).
38 POKOLENIE 50+ W POLSCE NA TLE EUROPY:
AKTYWNOŚĆ, ZDROWIE I JAKOŚĆ ŻYCIA. WYNIKI NA PODSTAWIE BADANIA SHARE 38
Poza tymi dwoma najistotniejszymi czynnikami wpływającymi na jakość życia osób w wieku 50+, wyniki analiz wskazują na ważną rolę sytuacji rodzinnej i szerszej sieci społecznej, przy czym w tym przypadku kluczową rolę zdaje się odgrywać jakość kontaktów społecznych odzwierciedlona w bliskości relacji z innymi osobami. Pozytywnie z oceną jakości życia korelują również miary zdolności umysłowych, co biorąc pod uwagę wyniki dotyczące wpływu utrzymania różnych rodzajów aktywności na zachowanie sprawności umysłu, wskazuje na kolejny potencjalny sposób w jaki polityka społeczno-gospodarcza może oddziaływać na podniesienie jakości życia osób starszych.
Choć analizy przedstawione w tym rozdziale w szeroki i kompleksowy sposób podchodzą do próby wytłumaczenia zróżnicowania ocen jakości życia wśród europejskich populacji w wieku 50+, tym samym pokazując jednocześnie bardzo bogaty zakres informacji dostępny w danych z badania SHARE, to należy podkreślić, że z pewnością nie wyczerpują one w pełni bogactwa informacji dostępnych w badaniu SHARE.
Celem tego rozdziału było między innymi wskazanie na szeroki zakres danych ujętych w badaniu w rundzie 6. Jednak ? jak pokazano w kilku przykładach analiz w niniejszym rozdziale, pamiętać należy o tym, że jedną z głównych zalet badania SHARE jest jego panelowy charakter, pozwalający nie tylko na przekrojowe podejście do badanych tematów, ale też na śledzenie zmian zachodzących w życiu respondentów w ramach upływu czasu. Ponadto, dane SHARE obejmują również inne aspekty życia respondentów, które nie zostały objęte badaniem w niniejszym rozdziale, a których analiza wymaga bardziej szczegółowego zdefiniowania próby badawczej i zagłębienia się w szczegółowe kwestie badanych tematów. Przykładem takiego tematu, któremu poświęcono rozdział 2 niniejszego raportu (por. również Morawski i in., 2017), jest aktywność po zakończeniu kariery zawodowej i jej związek z historią zatrudnienia. W literaturze wskazuje się na istotną rolę jaką w ocenie jakości życia po przejściu na emeryturę odgrywa zaangażowanie w aktywności społecznie użyteczne w formie wolontariatu czy udzielania pomocy rodzinie lub znajomym (Wahrendorf i in., 2006; Wahrendorf i Siegrist, 2010; Schnalzenberger i in., 2008). Analizy zaprezentowane w rozdziale 2, które łączą informacje z rund 4. i 6. oraz z badania SHARE-LIFE z rundy 3. SHARE wskazują z kolei na istotną rolę doświadczeń zawodowych zarówno dla kontynuacji zatrudnienia po przejściu na emeryturę, jak i udziału w wolontariacie. Jak pokazują te i inne badania oparte na danych SHARE-LIFE, uzupełnienie informacji bieżących o dane dotyczące historii życia respondentów rzucić może bardzo ciekawe światło na obecny obraz populacji 50+. Z tego względu uzupełnienie danych SHARE o informacje retrospektywne dla poszerzonych prób badawczych z rund 4-6, które miało miejsce w rundzie 7. (realizowanej w 2017 r.), stworzy nowe możliwości do dalszych pogłębionych analiz oceny jakości życia osób w wieku 50+ i do lepszego zrozumienia czynników, które o niej decydują.