DietaZdrowie

DIETA KETOGENNA A PADACZKA

Dieta ketogenna, czyli tłuszczem w padaczkę.

Dieta ketogenna ma pewną popularność jako metoda odchudzania, ale lekarze są co najmniej sceptyczni co do tego, czy to dobry sposób zrzucania kilogramów. Bywa jednak, że jest przez lekarzy zalecana; nie w celu odchudzania jednak, a leczenia padaczki. Można się niekiedy spodziewać spektakularnej poprawy. Dowiedz się więcej.

Padaczka (epilepsja) jest przypadłością neurologiczną, z którą w Polsce zmaga się ok. 1 proc. społeczeństwa. Zróżnicowanie jej objawów (od chwilowej utraty kontaktu z otoczeniem, poprzez drgawki aż po utratę przytomności) sprawia, że współczesna medycyna nie mówi o padaczce jako o jednej chorobie, a o jej wielu rodzajach.

Co ważne ? wbrew stereotypowo panującym przekonaniom ? najczęściej można ją skutecznie leczyć, a chory może prowadzić szczęśliwe i satysfakcjonujące życie ? towarzyskie i zawodowe. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby przy odpowiedniej terapii i dobrze dobranemu leczeniu, takie osoby mogły uprawiać sport, podróżować, a kobiety ? zajść w ciążę i urodzić zdrowe dzieci.

Mniej więcej 70 proc. pacjentów z padaczką dobrze reaguje na leczenie farmakologiczne. Dieta ketogenna u tych osób nie jest zalecana, bo ma sporo działań niepożądanych (np. w skutek jej stosowania może rozwinąć się hiperlipidemia) i bywają one powodem odstąpienia od diety nawet wtedy, gdy istnieją wskazania do jej stosowania.

Czasem jednak farmakoterapia nie pomaga i stwierdzana jest padaczka lekooporna. Wtedy lekarz może zalecić stosowanie diety ketogennej.

W uproszczeniu można przedstawić ją jako ubogą w węglowodany, a bogatą w tłuszcze. Ma ona na celu redukcję napadów padaczkowych. Bardzo rzadko dieta ketogenna jest tzw. leczeniem z wyboru ? jako pierwsza opcja terapeutyczna (tak dzieje się na przykład w przypadku wrodzonego niedoboru inhibitora transportującego glukozę czy zespołu Draveta). 

Warto też podkreślić, że dieta ketogenna jest bardzo trudna. Konieczne jest np. liczenie każdego grama węglowodanów, także tych zawartych np. lekach. Do tego dochodzi jeszcze konieczność zjedzenia całego przygotowanego posiłku, a to w przypadku dzieci może być dodatkowym problemem.

Na czym polega dieta ketogenna? 

Dieta obfituje w duże ilości tłuszczu, przy jednoczesnym wyeliminowaniu węglowodanów prostych (zaleca się eliminację cukru w spożywanych posiłkach i wypijanych płynach). Popularne w tym sposobie odżywiania są ryby, różnego rodzaju mięsa, sery, jaja, orzechy, awokado, inne warzywa i owoce, ale wszystko musi być jedzone w konkretnych, precyzyjnie odmierzonych ilościach. Stosunek tłuszczów do węglowodanów wynosi 3, a nawet 4 do1. 

Dzięki tego rodzaju odżywiania organizm zaczyna zachowywać się jak w stanie głodówki ? wytwarza się duża ilość ciał ketonowych. Powstają one przede wszystkim w wątrobie jako skutki przetwarzania tłuszczów. Wytwarzana jest jednocześnie duża ilość energii. 

Na czym polega różnica w metabolizmie między dietą opartą o węglowodany a ketogenną?

Wyjaśnia to dr Krzysztof Pol w opracowaniu opublikowanym na stronach internetowych Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej. Otóż po zjedzeniu posiłku zawierającego węglowodany (produkty zbożowe, warzywa, owoce, cukier itp.) z jelit wchłania się do krwi glukoza. To podstawowe dla organizmu ludzkiego paliwo zostaje częściowo od razu pobrane przez komórki, a częściowo odkłada się w postaci wielocukru – glikogenu w wątrobie i mięśniach, który stanowi zapas energii dla organizmu: w razie potrzeby z glikogenu uwalnia się glukoza. Nadmiar glukozy ulega przemianie do tłuszczów (triglicerydów).

“Gdy zasoby glikogenu ulegają wyczerpaniu (po 10-12 godzinach), a nie jesteśmy jeszcze w stanie zaspokoić głodu, organizm zaczyna sam wytwarzać glukozę z produktów rozpadu białek (głównie pochodzących z mięśni), tłuszczów i z mleczanów (powstających podczas spalania beztlenowego glukozy w mięśniach). Po kilku dniach głodzenia metabolizm ulega przestrojeniu i naszym głównym paliwem stają się ciała ketonowe. Są one produktem spalania tłuszczów w mitochondriach, komórkowych fabrykach energii. Dlatego ciała ketonowe obecne są w moczu osób głodujących (oraz chorych na cukrzycę, którzy nie są w stanie wykorzystywać glukozy z uwagi na niedobór insuliny)” ? wyjaśnia dr Pol.

Kiedy w padaczce sięga się po dietę ketogenną

Prof. Janusz Wendorff z Kliniki Neurologii Instytutu CZMP w Łodzi wskazuje, że dieta ketogenna jest metodą terapii padaczki lekoopornej, czyli takiej, w której nie dochodzi do poprawy po leczeniu konwencjonalnemu za pomocą leków przeciwpadaczkowych. Jeśli dwa leki zastosowane w określonej, prawidłowo dobranej dawce nie przynoszą rezultatu, a brak jest przeciwskazań do diety ketogennej, można rozważyć jej zastosowanie.

W zamieszczonym na portalu Medycyna Praktyczna komentarzu do wieloośrodkowego badania na temat skuteczności tej diety w populacji dziecięcej z padaczką (opublikowanego na łamach The Lancet, a w wersji polskiej udostępnionego na wspomnianym portalu) profesor wyjaśnił, że są też sytuacje, gdy ta trudna w stosowaniu dieta jest postępowaniem z wyboru (jako pierwsza opcja terapeutyczna). 

Są to przede wszystkim: 

  • deficyt białka transportującego glukozę (GLUT1),
  • niedobór dehydrogenazy pirogronowej,
  • niektóre zespoły padaczkowe u dzieci, które od samego początku nie poddają się leczeniu, jak np. zespół Dravet (ciężka niemowlęca padaczka miokloniczna),

Prof. Wendorff podkreślał też, że objawy niepożądane występują dość rzadko, jednak około 20 proc. pacjentów rezygnuje ze stosowania diety z różnych powodów.

Co ważne, wskazywał też, że:

  • wprowadzenie diety wymaga dużego doświadczenia lekarza i dietetyka, bardzo precyzyjnej edukacji rodziców oraz regularnych badań biochemicznych, zwłaszcza podczas rozpoczynania diety. Stąd też w polskich warunkach jest ona na ogół wprowadzana w szpitalu. W przeciwnym razie konieczne jest zapewnienie pacjentowi 24-godzinnej możliwości nadzoru i kontaktu z lekarzem,
  • przed rozpoczęciem diety ketogennej wskazana jest wizyta konsultacyjna w ośrodku, który ma doświadczenie w jej prowadzeniu, w celu sprecyzowania wskazań, a także oceny przez lekarza potencjalnych możliwości jej długotrwałego stosowania w konkretnej rodzinie.

Dlaczego i w jaki sposób takie odżywianie może zmniejszyć lub całkowicie wyeliminować napady? 

“Odpowiedź tkwi w mechanizmie działania diety ketogennej. Wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych wywołuje przewlekłą ketozę oraz zwiększenie stężenia wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w mózgu. Jednocześnie zmniejszeniu ulega stężenie glukozy. Takie połączenie ma pozytywny wpływ na układ nerwowy chorego ? zmniejsza się pobudliwość neuronów, czego następstwem w wielu przypadkach jest brak drgawek” ? wyjaśnia dr n. med. Ewa Ehmke, konsultantka kliniczna, dietetyczka w Centrum Terapii Padaczki Neurosphera.

Przeciwskazania do diety ketogennej


Ale jak podkreśliła w rozmowie z Serwisem Zdrowie, są przeciwskazania dla wprowadzenia tej diety. 

“Są to wybrane choroby rzadkie, które dotyczą metabolizmu tłuszczu, czyli w tych chorobach, w których tłuszcz nie jest metabolizowany przez organizm, więc moglibyśmy zaszkodzić pacjentowi. Poza tym w obciążeniach związanych z wątrobą lub nerkami, czyli kamicy nerkowej czy niewydolności wątroby. U dorosłych pacjentów przeciwskazaniem może być m.in. niedawno przebyty zawał serca czy rodzinna hiperlipidemia” ? wyjaśniła w rozmowie dr Ewa Ehmke.

 

Oczywiście takiej diety nie można zacząć stosować z dnia na dzień i trzeba się do niej przygotować.

“Zdecydowanie przed wprowadzeniem diety ketogennej zalecane jest wykonanie badań krwi, moczu i badań obrazowych. Jeśli pacjent jest przyjmowany na oddział, diagnostyka odbywa się w szpitalu, a dieta jest wprowadzana stopniowo: stopniowo posiłki mają zmieniony skład tak, aby miały coraz więcej tłuszczu, a coraz mniej węglowodanów. Natomiast jeśli pacjent czeka na wyniki badań w domu, zaczynany od uregulowania posiłków, zwiększenia płynów w diecie i unikania cukru” ? zaznaczyła.  

“Zdecydowanie przed wprowadzeniem diety ketogennej zalecane jest wykonanie badań krwi, moczu i badań obrazowych. Jeśli pacjent jest przyjmowany na oddział, diagnostyka odbywa się w szpitalu, a dieta jest wprowadzana stopniowo: stopniowo posiłki mają zmieniony skład tak, aby miały coraz więcej tłuszczu, a coraz mniej węglowodanów. Natomiast jeśli pacjent czeka na wyniki badań w domu, zaczynany od uregulowania posiłków, zwiększenia płynów w diecie i unikania cukru” ? zaznaczyła.  

Podkreśliła, że dietę zawsze wprowadzamy powoli, czyli powoli zmieniamy stosunek zawartości tłuszczu do zawartości węglowodanów z zjadanych posiłkach. 

“Pierwsze efekty widoczne są już na początku zmiany nawyków żywieniowych. Mogą one być widoczne w nawet w pierwszym tygodniu, a na ostateczne efekty czekamy do trzech miesięcy. Badania pokazują, że pozytywnym efektem jest np. złagodzenie lub zmniejszenie liczby napadów. Jeśli w ciągu trzech miesięcy nic się nie zmieni, to możemy zrezygnować z diety ketogennej – ona już po prostu nie zadziała. I trzeba zaznaczyć, że nie u wszystkich pacjentów uzyskujemy 100-proc. poprawę” ? podkreśliła dietetyczka. 

Niezależnie od pozytywnych efektów, np. u chorych na epilepsję, dieta ketogenna kojarzona jest z odchudzaniem. 

“W przypadku chorych na padaczkę stosujemy żywienie normokaloryczne, więc jeśli nie ma potrzeby, żeby pacjent się odchudzał, takich efektów nie będzie” ? wyjaśniła. 

Skutki uboczne diety ketogennej

Nie brakuje też przeciwników diety ketogennej, którzy wskazują wiele skutków ubocznych jej stosowania. 

“I faktycznie tak jest. Skutki uboczne mogą dotyczyć wszystkich, także pacjentów z epilepsją. Dlatego nie może być wprowadzana na własną rękę i przepisuje ją lekarz. Efektem ubocznym mogą być zaparcia, spowolnienie wzrostu u dzieci, demineralizacja kości, hipercholesterolemia, ale biorąc pod uwagę, że pacjenci są pod stałą kontrolą lekarza, chcemy jak najszybciej wyłapywać efekty niepożądane” ? powiedziała Ewa Ehmke.

W cytowanym przez prof. Wendorffa badaniu skuteczności diety ketogennej u dzieci z padaczką, które było przeprowadzone w Instytucie Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi, wykazano, że aż 20 proc. dzieci zostało wycofanych ze stosowania diety z uwagi na jej działania niepożądane albo brak efektów diety.

Jak długo można stosować dietę ketogenną u chorych na epilepsję? 

“To wszystko zależy od jednostki chorobowej. Np. w zespole Westa (zaburzenia padaczkowe, które wynikają z uszkodzenia mózgowia ? przyp. red.) możemy stosować ją 6-8 miesięcy i efekt terapeutyczny powinien być utrzymamy. W większości padaczek dietę stosujemy dwa lata i jeśli efekty są zadowalające powoli można z niej rezygnować. Są też dwie choroby rzadkie, w których pacjent musi stosować dietę ketogenną przez całe życie, ponieważ nie znamy innego sposobu leczenia i stosując normalną dietę pacjent może umrzeć. Są to: deficyt dehydrogenazy pirogronianu oraz deficyt transportera glukozy do mózgu” ? mówi dr Ehmke.  

Skuteczność diety ketogennej

Dane* dotyczące skuteczności diety napawają optymizmem. U 50-60 proc. pacjentów liczba napadów padaczkowych spada o połowę, a u 30 proc. to ograniczenie sięga nawet 90 proc. Całkowite wyciszenie napadów obserwuje się u 10-15 proc. z nich. W wielu przypadkach możliwe jest także całkowite zmniejszenie dawek przyjmowanych leków, a nawet ich całkowite odstawienie.

Dieta ketogenna tylko pod nadzorem specjalistów?

Przejście na taki rodzaj diety powinno być zawsze skonsultowane z prowadzącym lekarzem neurologiem-epileptologiem oraz ściśle wdrożone i kontrolowane na każdym jej etapie przez doświadczonego dietetyka klinicznego.

Jedną z najważniejszych rzeczy, które ustala z lekarzem dietetyk, są proporcje tłuszczów do białek i węglowodanów. Dr Ehmke podkreśla, że błąd popełniony w tym momencie może skutkować nie tylko brakiem postępów w leczeniu napadów padaczkowych, ale i gorszym samopoczuciem pacjenta. Najczęściej stosowane są proporcje 4:1 lub 3:1 (klasyczna dieta ketogenna), ale można prowadzić również zmodyfikowaną dietę Atkinsa czy ketogenną z dodatkiem MCT.

“Tym, o czym muszą pamiętać pacjenci, jest systematyczność i ścisłe trzymanie się zaleceń dietetyka klinicznego oraz lekarza prowadzącego. Nawet najmniejsze odstępstwo od diety keto może zaburzyć dotychczasową pracę i spowodować, że chory nie zobaczy satysfakcjonujących efektów” ? podkreśla dr Ehmke.

W wyjątkowych sytuacjach lekarz może zalecić taki sposób odżywiania bez żadnych ograniczeń czasowych.

Źródło informacji: Serwis Zdrowie

Zdjęcie: PAP | T.Waszczuk

Treści z serwisu cocomac.pl mają na celu polepszenie, a nie zastąpienie, kontaktu pomiędzy Użytkownikiem Serwisu a jego lekarzem. Serwis ma z założenia charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny. Przed zastosowaniem się do porad z zakresu wiedzy specjalistycznej, w szczególności medycznych, zawartych w naszym Serwisie należy bezwzględnie skonsultować się z lekarzem. Administrator nie ponosi żadnych konsekwencji wynikających z wykorzystania informacji zawartych w Serwisie.

Opinie i poglądy opublikowane na portalu cocomac.pl są wyłącznie opiniami i poglądami ich Autorów. Nie należy ich utożsamiać z poglądami redakcji. Również opinie wyrażane w publikowanych informacjach nie odzwierciedlają poglądów redakcji i wydawcy, a mają charakter informacyjny.
Widzisz błąd w artykule, niedziałający link? Poinformuj nas o tym poprzez formularz kontaktowy lub mailem! Dziękujemy.

TO TEŻ CIEKAWE:

NIEDŹWIEDZIE W BIAŁOWIEŻY

140 lat po wyginięciu: czy niedźwiedzie powrócą do Białowieży? Niedźwiedzie brunatne wyginęły w Puszczy Białowieskiej pod koniec XIX w. Później…

CO MÓWIĄ STAROŻYTNE TKANINY

Średniowieczne tkaniny “mówią” o życiu mieszkańców Starej Dongoli. Mieszkańcy Starej Dongoli (Sudan) recyklingowali ubrania, bo wiedzieli, że produkcja tkanin jest…

JAKĄ MASZ SAMOOCENĘ?

Poznaj wartość samego siebie i żyj lepiej. Ktoś o niskim poczuciu własnej wartości czuje się gorszy. Efekt? Taka osoba często…

KORALOWCE – BUDOWNICZOWIE RAF

Koralowce, budowniczowie raf, są sprytniejsze niż sądzono Koralowce to organizmy bardziej złożone, niż sądzili niektórzy badacze. Zwierzęta te potrafią regulować…

BUTY NOSZONE BEZ SKARPET

Dlaczego budzą tyle emocji? Jan Adamski Męskie buty zakładane na gołą stopę, budzą zaskakująco silne emocje. Okazuje się, że jest…

NERKA OD ŚWINI. KSENOTRANSPLANTACJA

Świńskie organy będą ratować ludzkie życie? W ostatnim czasie kilka grup ogłosiło sukcesy w eksperymentach z przeszczepianiem narządów pobranych od…

WARSZAWSKI FESTIWAL FILMOWY

37. Warszawski Festiwal Filmowy startuje 8 października Festiwal odbywać się będzie w dniach 8-17 października w formule tradycyjnej. Festiwalowymi kinami…

CYTOLOGIA NA PODŁOŻU PŁYNNYM

O co w niej chodzi? Coraz więcej ośrodków wykonuje w Polsce badanie cytologiczne na podłożu płynnym. To o wiele dokładniejsza…

JAK BYĆ KREATYWNYM

Kilka prostych sposobów na wzmocnienie kreatywności. Kreatywność się opłaca tak w życiu zawodowym, jak i prywatnym. W końcu zdolność do…

K-POP STARS FESTIVAL

Warszawa środkowoeuropejską stolicą K-POP. W dniach 7-9 lipca 2023 w Warszawie odbędzie się pierwsza edycja jednego z największych w skali…

WITKACY W MUZEUM NARODOWYM

Witkacy. Sejsmograf epoki przyspieszenia. Wystawa w dniach 08.07 – 09.10. 2022. Wystawa poświęcona jest twórczości Stanisława Ignacego Witkiewicza, jednego z…

MIŁOSNE ŻYCIE KOPERNIKA

Miłosne życie Kopernika – udokumentowane i mało znane. Kopernik był człowiekiem z krwi i kości. Kochał i był kochany, o…

KIA PICANTO GT-LINE 2023

Znakomita funkcjonalność nowej Kia Picanto zapewnia użytkownikom wiele swobody. Pasuje do miasta i wyróżnia się – nowe Picanto, nowoczesny miejski…

STARE OBRAZY JAK NOWE

Naukowcy z UW opracowali nową metodę przywracania barw starym obrazom. Chemicy z UW we współpracy z Muzeum Narodowym w Warszawie…

DIOR – PRZEDSTAWIA

Męska kolekcja Jesień 2021 Zgodnie z trendem współpracy Diora z postaciami sztuki współczesnej z całego świata, dyrektor artystyczny Dior men?s…

ŚWIATŁO ZAMIAST TABLETKI?

O tym, że światłem leczy się sezonowe zaburzenia nastroju zapewne większość ludzi już słyszała. Okazuje się jednak, że fotony mają…

JEŻ JESIENIĄ W POTRZEBIE

Jak pomóc jeżowi, by nie zaszkodzić. Nawet do końca listopada jeże mogą szukać miejsc, gdzie bezpiecznie spędzą zimę. Niektóre z…

ATAK PANIKI

Ataki paniki to nie fanaberia. Kobieta idzie ulicą, czuje się dobrze. Nie dzieje się nic szczególnego, mija ludzi, samochody… Nagle…

WYPALENIE U OPIEKUNÓW OSÓB STARSZYCH

Opiekunowie rodzinni osób starszych – zagrożeni wypaleniem i depresją Opieka nad bliską osobą starszą w wielu przypadkach wymaga reorganizacji własnego…

PROKRASTYNACJA

Psycholog: podkreślanie sukcesów zamiast porażek może wpływać na zmniejszenie prokrastynacji. Osoby odwlekające wykonywanie zadań mają problemy z niektórymi czynnościami poznawczymi,…

DEKAMERON – CIĘŻKI GRZECH

DZIEŃ PIERWSZY Opowieść IV Pisownia oryginalna z 1930 roku Mnich, który w ciężki grzech popadł, gani przeora za tę samą…

NAJMRO. KOCHA, KRADNIE, SZANUJE

Ogrodnik, Więckiewicz, Gierszał i Zawierucha w nowym zwiastunie i na nowym plakacie! Już 17 września na ekrany kin wejdzie ?Najmro.…

ZDROWE JELITA

Nie tylko dieta. Jak zadbać o zdrowie jelit Trawią i wchłaniają pokarm, zatem oczywiste jest, że dla ich zdrowia istotna…

SENIOR I PRZYRODA

Przebywanie w naturze może pomóc w poprawie samopoczucia psychicznego seniorów. Przebywanie w naturze może korzystnie wpływać na zdrowie psychiczne osób…

DEPRESJA LEKOOPORNA

Depresję lekooporną można skutecznie leczyć. Lekooporna depresja dotyka części pacjentów, u których standardowa farmakoterapia połączona z psychoterapią nie przynoszą oczekiwanych…

NIETRZYMANIE MOCZU A PSYCHIKA

Psychologiczne konsekwencje nietrzymania moczu. Nietrzymanie moczu to nie tylko problem medyczny, lecz także społeczny ? często bywa źródłem frustracji i…

WIELKI POŻAR LONDYNU

2 września 1666 roku: wielki pożar Londynu Wielki pożar Londynu w ciągu kilku dni doszczętnie zniszczył większość miasta, już wówczas…

REWOLUCJA W DOMOWEJ UPRAWIE WARZYW

LG prezentuje urządzenie do uprawy roślin w domu Firma LG prezentuje swoje urządzenie opracowane z myślą o coraz liczniejszym gronie…

A MOŻE GŁODÓWKA

Dieta DASH nie zadziałała? Może zafunduj sobie krótką głodówkę! Dieta DASH to element leczenia osób z zespołem metabolicznym, zwłaszcza otyłych;…

SEKS PO MENOPAUZIE

Menopauza a życie seksualne. Może być lepiej. Tak, to prawda, że menopauza zmienia kobiece ciało. Ale nieprawdą jest, że ucierpieć…

GDY SPOTKASZ W LESIE ZWIERZA

Spotkałeś wilka lub dzika? Zobacz, czego nigdy nie robić. Las jest nie tylko miejscem wypoczynku i relaksu dla ludzi, ale…

SOJA

Aleksandra Bartoś ? Dietetyk – Warszawa. Czy soja jest zdrowa? Soja jest obecnie jednym z produktów spożywczych budzących niemałe kontrowersje…

DYSORTOGRAFIA TO NIE DYSLEKSJA

Badania pracy mózgu: dysortografia to nie jest lżejsza forma dysleksji. Dysortografia wcale nie jest – jak może się niektórym wydawać…

JAK ZAWIĄZAĆ KRAWAT

Instrukcja wiązania krawata. Rodzaje węzłów. Jan Adamski O WIĄZANIU KRAWATA O wiązaniu krawata napisano już absolutnie wszystko co było do napisania.…

O MIZERII Z VITO CASETTIM  (VIDEO)

Dlaczego Polacy kochają Włochów i czy z wzajemnością? Zawitał do nas Wasz ulubiony polski Włoch czy włoski Polak ?? Vito…

50+ TO NIE SENIOR

Impact?21: pokolenia 50 plus nie chcą być nazywane przez marketingowców ?seniorami?. Rosnąca wskutek zmian demograficznych grupa klientów 50 plus nie…

STARE, CHORE DINOZAURY

Starym dinozaurom, podobnie jak ludziom, sztywniały stawy. Naukowcy z Instytutu Paleobiologii PAN i Uniwersytetu Śląskiego zbadali szczątki późnokredowego, roślinożernego dinozaura…

POWRÓT RYSIA

Rysie Horaj i Skalny świetnie sobie radzą po powrocie do natury Horaj i Skalny, osierocone młode rysie, które nabrały sił…

ŻYCIE BEZ KRTANI

Bez krtani wciąż można nieźle żyć, choć inaczej. Dzięki krtani mówimy i oddychamy. Mało kto jednak zdaje sobie sprawę z…

FAKTY I MITY O SEKSIE SENIORÓW

Mówi się o nim mało i niechętnie. Ale dla wielu osób w starszym wieku stanowi źródło satysfakcji i radości życia.…


[CP_CALCULATED_FIELDS id=”7″]

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.

error

Jeżeli artykuł Ci się podoba, to prosimy udostępnij go innym. :)

Skip to content